دکتر سعید ممتازی، روان‌درمانگر، عضو ارشد انجمن مشاوران درمانگر کانادا ۱ – ونکوور
طفلی به‌نام شادی، دیری است گم شده است
با چشم‌های روشن براق
با گیسویی بلند به بالای آرزو
هر کس ازو نشانی دارد ما را کند خبر
این هم نشان ما:
یک سو خلیج فارس
سوی دگر خزر
~ م. سرشک
مبانى نظرى
شادى، آرمانی جامع و هدفی اساسی از وجود انسان است؛ به این دلیل، سازمان بهداشت جهانی به‌طور فزاینده‌ای بر شادی به‌عنوان بخشی مهم از سلامتی تأکید دارد. شادکامى تجربه‌ای لذت‌بخش و راضی‌کننده یا حالتی خوب است که با احساساتی از رضایت تا سرخوشى مشخص می‌شود. شادی می‌تواند باعث ایجاد خُلق‌و‌خوی دلپذیر، احساسات مثبت، بهزیستی و نگرش مثبت نسبت به خود و دیگران شود.
شادکامى و روابط اجتماعی: روابط نزدیک برای افراد در طول زندگی مهم است. پژوهش‌های علمى تأیید کرده است که روابط اجتماعی از دیرباز یکی از قوی‌ترین و مهم‌ترین پیش‌بینی‌کننده‌های خوشبختی تلقی می‌شود. البته می‌توان گفت نه‌تنها تعریف شادکامى یا کامروایى ساده نیست، بلکه ارتباط آن با روابط اجتماعى براى همگان یکسان نیست، به‌عبارت دیگر، معیار خوشبختی برای همه ثابت نیست. نقش روابط اجتماعى در شادکامى را می‌توان در احساس امنیت، دلبستگی، حمایت اجتماعی و ایجاد اعتمادبه‌نفس دانست، از همین روست که طی همه‌گیرى جهانى کرونا، کاهش روابط اجتماعى یکى از دلایل افزونى افسردگى و اضطراب بوده است. البته باید توجه داشت که تیپ شخصیتی و نوع نگاه به روابط بین فردى در میزان رضایت و خرسندى از این روابط و در نتیجه احساس خوشبختی حاصل از آن تأثیر چشمگیرى دارد، به‌نحوى که برخى از روابط بینِ‌فردى خوشحال می‌شوند و براى برخى تأثیر این روابط منفى است. طبق نظریهٔ دلبستگی، اعتقاد بر این است که تعامل با کسانى که به آنان دلبستگی داریم، با انتقال احساس ایمنی و امنیت، پریشانی را برطرف می‌کند و احساسات مثبتی مانند تسکین، عشق و سپاس را بر می‌انگیزد. با تعاملات مثبت مکرر، احساس امنیت و دلبستگی به‌تدریج در ذهن فرد با خاطرات تجربیات و احساسات مثبت آمیخته می‌شود.
شادکامى و آزادی: رابطهٔ آزادی و شادکامى کاملاً مثبت است. آزادی ممکن است به‌عنوان آزادىِ عمل تعریف شود، به این معنا که مردم بتوانند طبق میل خودشان رفتار کنند. اما مهم است که بگوییم، آزادی وقتی با هنجارها و مقررات اجتماعی همراه شود، به سعادت بیشتری منجر می‌شود. در برخی موارد دیده می‌شود که انتخابی عاقلانه منجر به شادکامى بسیار بیشتری می‌شود تا تصمیم‌گیری‌ای در پی لذتی جسمی و کوتاه‌مدت. بنابراین می‌توان گفت که، آزادی خردمندانه می‌تواند شادی طولانی‌مدت را تضمین کند و بنابراین بسیار ارزشمندتر از لذت کوتاه‌مدت است. در این‌باره بنیامین فرانکلین (١٨١٨)، یکی از طرفداران بزرگ آزادی، گفته است: «کسانی که می‌توانند از آزادی‌های اساسی دست بکشند تا کمی امنیت موقتی کسب کنند، نه شایستهٔ آزادی‌اند و نه سزاوار امنیت». از این بیان بنیامین فرانکلین می‌توان برداشت کرد که دستیابى به آزادى به‌معناى واقعى کلمه، می‌تواند خرسندى و شادی بیشتری را در جامعه براى فرد ایجاد کند.
سلامت روان شما بیش از آنچه تصور کنید بر سلامت کلی شما تأثیر می‌گذارد. وقتی استرس دارید، عصبانی هستید یا غمگین‌اید، بدن شما نیز رنج می‌برد. این رنج ممکن است خود را به شکل مشکلات گوارشی، سردرد، کمردرد، مشکلات جنسى یا علائم جسمی دیگر نشان دهد.
اکثر افرادی که در مشاوره با آن‌ها صحبت می‌کنم، می‌خواهند آرامش خود را بهبود بخشند و شادکامى را در زندگى افزایش دهند، اما دستیابى به این هدف برایشان آسان نیست. اگر چه عوامل اجتماعى بر سلامت به‌طور کلى و از جمله بر سلامت روان و احساس شادى مؤثرند، اما به‌راحتی می‌توان در دام این تفکر افتاد که مشکلات ما کاملاً خارج از کنترل ما یا ناشی از افراد دیگر است. گاه با تغییراتى در رفتار خود و ایجاد عادت‌های جدید، بسیاری از ناراحتى‌های ما شروع به بهبود می‌کنند. وقتی شاد و در آرامش هستید، بدن احساس بهتری می‌کند و شما می‌توانید با روش‌های مؤثرتری به چالش‌های زندگى پاسخ دهید. تحقیقات زیادی تأثیر مشاوره، روان‌درمانی و تغییر سبک زندگی را در ایجاد شادکامى نشان داده است. به چند نکته در این مختصر اشاره می‌کنم.
دو نکته از بهداشت جسمى براى شادکامى شما
١- ورزش کنید
وقتی در بدن خود احساس قدرت می‌کنید، در ذهن خود نیز احساس قدرت می‌کنید. مطالعات متعددی ورزش منظم را با بهبود خُلق‌و‌خو و کاهش اضطراب مرتبط دانسته‌اند. در حقیقت، ورزش به کار صحیح مواد شیمیایی مغز کمک می‌کند. من به‌خصوص پیاده‌روى و دویدن در طبیعت را دستِ‌کم سه تا پنج بار در هفته توصیه می‌کنم. قراردادن ورزش در برنامهٔ روزانه می‌تواند به بالابردن روحیه، کاهش اضطراب، افزایش اعتمادبه‌نفس، کاهش تفکرات منفی و بهبود خواب کمک کند. به‌علاوه، ورزش یکی از بهترین راه‌های به تأخیرانداختن پیری است. هنگام ورزش، بدن به‌طور مداوم اکسیژن بیشترى دریافت می‌کند و این امر در جلوگیری از عوارض پیری مؤثر است.
٢– خواب کافى داشته باشید
مغز شما براى درست‌کارکردن باید بخوابد تا به این ترتیب بازسازی شود و فعالیت شیمیایى سالمى براى آرامش و خوشحالى از سر بگیرد. خوب‌نخوابیدن می‌تواند در ایجاد و یا تشدید مشکلات بهداشت روان تأثیر داشته باشد.
کار با درمانگر می‌تواند به شما کمک کند تکنیک‌های مؤثری را برای بهداشت خواب، آرام‌کردن ذهن و ریلکس‌کردن بدن خود، و داشتن خواب خوب در پایان یک روز شلوغ یاد بگیرید.
دو نکته از بهداشت روان براى شادکامى شما
١- خوددارى از پیش‌داورى و نتیجه‌گیری زودرس
من در تجربهٔ ٣٠ سال مشاوره با زوج‌ها دریافته‌ام که این امر منجر به اختلافات و حتى طلاق‌های زیادی بین همسران می‌شود. همه در مورد درک خواسته، رفتار و قصد همسرشان بسیار سریع و مطمئن عمل می‌کنند و اغلب به‌سرعت به نتیجه‌اى نادرست می‌رسند. یکی از سؤالات موردِعلاقهٔ من در زوج‌درمانی این است که «هرگز از همسر یا پارتنرتان سؤال کرده‌اید که آیا برداشت شما، همان چیزی است که او فکر می‌کرد، منظورش بود یا می‌خواست؟» افراد به‌طور کلی پیش‌فرض‌های خود را بررسی نمی‌کنند و بسیارى اوقات برداشتى اشتباه دارند.
٢– خوددارى از شخصی‌کردن موضوعات
واکنش اکثر افراد به شما مرتبط با شخصیت آن‌هاست، نه شما. به‌عنوان مثال، اگر رئیس شما بداخلاق و پرتوقع است، وقتى به کار شما اعتراض می‌کند، به‌احتمال زیاد این به سبک شخصیت او مربوط است تا عملکرد کاری شما. اگر آن را شخصی بگیرید، احتمالاً احساس عصبانیت، اضطراب یا افسردگی خواهید داشت و از دست خودتان ناراحت می‌شوید. در حالى که اگر این موضوع را به عامل واقعى آن یعنى یک شخصیت خاص و یک سبک ارتباطی مرتبط کنید، می‌توانید روی یادگیری روش‌های مؤثر کار با این نوع افراد تمرکز کنید.
